Триесет години од „Бура“
На 5 август 2025 година, Хрватска и Србија ја одбележаа 30-годишнината од Воено-полициската операција „Бура“. Иако основната идеја на овие комеморации е иста, a тоа е зајакнување на владејачките режими и оправдување на постоењето на денешните постјугословенски републики, начините на кои се одбележува овој датум се многу различни, како и неговите толкувања во митологиите на владејачката класа во Хрватска и Србија.
Во Хрватска, овој ден се одбележува од 1996 година како „Ден на победата и благодарност кон татковината“, а според премиерот Андреј Пленковиќ, овој национален празник ја одбележува храброста и жртвата на хрватските бранители кои загинаа во војната, како и зачувувањето на интегритетот на хрватската територија и практично крајот на војната во Хрватска. Денот традиционално се одбележува со воени паради и патриотски концерти, а врвот на настанот е симболичното кревање на хрватското знаме на Книнската тврдина. Во Хрватска, преовладувачкото толкување е дека „Бура“ претставува ослободување на окупираната територија и крај на српското востание кое беше ‘рбетот на Хрватската војна за независност, или како што се нарекува во Хрватска, Татковинската војна.
Спротивно на тоа, во Србија, од 2015 година, овој ден се одбележува како ден на жалост, ден кога, според српски извори, до 300 илјади хрватски Срби биле протерани, околу 2.000 биле убиени, а нивните куќи биле запалени за да се спречи нивното враќање. Српскиот претседател Александар Вучиќ го опишува овој настан како најголема трагедија што го снашла српскиот народ по Втората светска војна. По тој повод се организираат јавни фестивали на жалост, на кои се доведуваат политички подобни краински Срби – бегалци за да ги споделат своите сведоштва, а политичките лидери на Србија и Република Српска ја користат оваа можност да покажат очигледна емпатија кон жртвите на прогонот и да објаснат зошто е важно да се заштитат правата на српското население, односно економските и политичките интереси на српската владејачка класа во земјите од регионот.
Замавнување на крилјата на пеперутката
Со векови, Балканот е синоним за војни и национални конфликти. Зборот „балканизација“ влезе во англискиот јазик како термин за поделба на цели региони во мали завојувани држави. Искрата што ја запали Првата светска војна се појави на Балканот, кој одигра значајна улога и во Втората светска војна.
По Првата светска војна, како резултат на договорот на империјалистичките сили на Велика Британија и Франција, воените цели на Србија, желбата на дел од словенечката и хрватската буржоазија да ги запрат територијалните претензии на Италија и Германија и потребата да се запре револуционерното вриење на крајот од војната – беше создадено Кралството на Србите, Хрватите и Словенците, подоцна наречено Кралство Југославија. Кралството СХС беше создадено со обединување на Србија и Црна Гора со поранешните австроунгарски територии Хрватска, Словенија, Војводина и дел од Банат, како и делови од Турската империја што ги вклучуваа Македонија и Косово. Кралството Југославија беше земја каде што доминантна улога играше српската владејачка класа предводена од династијата Караѓорѓевиќ. Во овие околности, не беше можно да се реши националното прашање, а единствениот начин да се одржи државното единство беше да се спроведе репресија со потиснување на националните права на хрватскиот, словенечкиот, македонскиот и албанскиот народ. Односите меѓу хрватската и српската владејачка класа станаа особено напнати поради српската доминација, која, заедно со нееднаквоста на хрватскиот народ во Кралството Југославија, создаде плодна почва за ширење на националистички и сепаратистички идеи.
За време на Втората светска војна, нацистичка Германија ја воспостави марионетската држава Независна Држава Хрватска на територијата на денешна Хрватска, Босна и Херцеговина и Срем, која беше одговорна за масовните убиства на Срби, Евреи и Роми. Националното прашање на Балканот сè уште се користеше како алатка од страна на империјалистичките сили за злоупотреба, манипулација и експлоатација на балканските народи.
По победата на партизанската војска под водство на Комунистичката партија на Југославија и Јосип Броз Тито во 1945 година, се чинеше дека националното прашање на балканските народи е решено во рамките на СФРЈ. Југословенската револуција претставуваше голем чекор напред за сите народи од овој дел од Балканот. Укинувањето на капитализмот и создавањето економија базирана на планска економија овозможи да се подигнат стандардите на работничката класа и селанските маси на Југославија на ниво какво што не е видено досега во историјата. Сепак, стремежот за изградба на социјализам во една земја и бирократското управување со економијата и општеството, без вистинска работничка демократија, неизбежно доведоа до економска стагнација и подготвија плодна почва за будење на националистичките демони кои се сметаа за минато на југословенските народи.
Во околностите на слабеење на југословенската економија, се одвива постепена економска реформа од планско управување, а сè повеќе се воведуваат пазарни елементи на економијата, кои добиваат нов импулс со економската реформа од 1965 година, што е директна последица на економската криза од крајот на 60-тите години. Со ова доаѓа до паралелен раст на моќта на републичките бирократии и ширењето на социјалните немири меѓу населението, кое почна да бара алтернатива на дегенерираниот систем во кој живееше.
Сузбивањето на студентските немири во Југославија во 1968 година доведе до противречности меѓу републиките и интересите на републичките бирократии што се манифестираа во таканаречената „Хрватска пролет“. За време на „Хрватската пролет“, хрватската бирократија бараше поголем степен на автономија и право да чува странски валути на хрватска почва. Кризата беше решена со интервенција на Тито. Хрватската пролет, а подоцна и Српската пролет, ја покажаа зголемената тенденција на бирократијата да се прибегне кон национализмот како алатка за постигнување на своите цели. Така, во 1970-тите, грбот на фудбалскиот клуб Динамо беше сменет и во него беше вметната хрватска шаховница за да се покаже новиот правец на бирократијата, која се движеше сè повеќе кон независност од Белград.
Во исто време, работничката класа низ цела Југославија се спротивстави на идеите на владејачките бирократи. Незадоволството на работниците кулминираше кон крајот на 80-тите години кога милитантните хрватски и српски работници се обединија за време на штрајковите, од кои најзначајни беа оние во Борово и Книн од 1989 до 1991 година, што укажува дека во овој период, непосредно пред распадот на Југославија, сè уште немало национални тензии, туку сосема спротивното, работничката класа се организирала инстинктивно пројугословенски и на класна основа. Сепак, работничката класа можела да се бори за своите интереси само со преземање на власта, што било невозможно без вистинска револуционерна комунистичка партија. Овој недостаток на комунистичка алтернатива ѝ овозможил на контрареволуцијата да го преземе приматот.
Под притисокот од распадот на Советскиот Сојуз и желбата на републиканските бирократи да станат вистинска капиталистичка класа, плановите за реставрација на капитализмот на територијата на Југославија започнаа со реформите на Анте Марковиќ, тогашниот претседател на претседателството на Сојузот на комунисти на Хрватска, во 1989 година. Планот за оваа економска реформа беше создаден со помош на САД и тогашната администрација на Буш, на која Југославија ѝ се задолжи со големи заеми со надеж дека ќе излезе од економската криза.
Потоа Марковиќ ја основа Реформската партија со југословенска унитарна програма, која има за цел да го спроведе реставрирањето на капитализмот, а воедно да ја одржи Југославија во конфедерална форма.
Во исто време, во Хрватска растат и други тенденции, а се појавува партијата ХДЗ, поддржана од германскиот империјализам, собирајќи членови од дијаспората и дисиденти од СФРЈ со националистички принципи.
Кулминацијата на трендот на зголемен национализам, во улога на оружје за спроведување на интересите на одредени бирократи, може да се види во радикализацијата на владата на Социјалистичка Република Србија под Слободан Милошевиќ, чиј говор на Газиместан во 1989 година претставува симболичен почеток на нова ера во југословенската политика. Свесен дека нема да може да ја задржи власта доколку не спроведе барем малку системска реформа, Милошевиќ драстично ја промени својата реторика во тој период и почна да го користи српскиот национализам како алатка за управување со волјата на народот, сè со цел за понатамошна приватизација и воведување реформи на слободниот пазар по наговор на Меѓународниот монетарен фонд, и за да го обезбеди сопствениот престој на власт во текот на транзицискиот период.
Хрватската партиска бирократија генерално помина низ сличен тренд. Сепак, поради неможноста за решавање на жешката економска криза и под притисок на работничката класа, ја губи довербата на масите. Во исто време, националистичката реторика на Милошевиќ и ширењето на идеите за „Голема Србија“, особено по настаните во Косово, дадоа простор за воспоставување на ХДЗ меѓу хрватскиот народ, предводена од авторитативниот Фрањо Туѓман, кој како поранешен генерал и моќна личност можеше да се спротиставува на сè поцентралистичките тенденции на српската бирократија. На овој начин, ХДЗ ја доби власта на првите избори на сметка на реформските сили на Анте Марковиќ и СКХ. Сепак, важно е да се нагласи дека отворената независност ретко се споменуваше, а реториката на владејачката партија беше фокусирана на постигнување поголем степен на автономија во рамките на Југославија. Така, на познатиот референдум од 1991 година, 92% од хрватските граѓани, со излезност од 83%, гласаа за зголемување на автономијата на Хрватска, односно за конфедерална структура на Југославија, но ниту едно од двете поставени прашања не споменуваше независност (!), туку се однесуваше на правото на Хрватска на послободна надворешна политика и отфрлањето на предлогот на Милошевиќ за реорганизација на Југославија во централизирана форма.
Во исто време, се случи клучна интервенција на германскиот империјализам, со која Германија, за време на очигледните проблеми во Југославија во тоа време и сè поверојатната реставрација на капитализмот, се обиде да го прошири своето влијание на југословенската територија. Тогашниот канцелар на Германија, Хелмут Кол, ја призна независноста на Хрватска и покрај противењето на Франција и Велика Британија и планот на ЕУ воопшто. Дотогаш, дури и сценарио за мирно решавање на југословенската криза и создавање конфедерација без војна беше сосема можно. Сепак, германската поддршка ѝ овозможи на ХДЗ слободно да ги толкува резултатите од референдумот и покрај противењето на тогашната опозиција во хрватскиот парламент, од страна на социјалдемократите предводени од Ивица Рачан. На денот на прогласувањето на хрватската независност, и Словенија прогласи независност, започнувајќи војна меѓу Хрватска и скратената Југославија и целосно реакционерно распаѓање на СФРЈ.
Паралелно со настаните во остатокот од Хрватска, се одвиваше реципрочен процес во одметнатите области под српска контрола. Како одговор, од една страна, на радикализацијата на Милошевиќ во врска со прашањето на Србите на Косово, а од друга страна, на сепаратистичките тенденции на ХДЗ и рехабилитацијата на националистичката реакција, се развива желба за отцепување од Хрватска и приклучување кон Србија во рамките на Југославија. Милошевиќ тогаш искористи платени криминалци и националисти за организирање напади врз хрватските села и финансирање на самопрогласената Република Српска Краина на територијата на Република Хрватска. Националистичката реторика што ја ширеше Милошевиќ во Краина беше прифатена првенствено од егзистенцијален страв, бидејќи злосторствата извршени од усташите врз Србите во Хрватска за време на Втората светска војна беа сè уште живо сеќавање. Во овие околности, раководството на новоформираната Република Српска Краина свика паралелен референдум за независност од Хрватска, очекувајќи ја секој момент одлуката на Хрватска да се отцепи од Југославија. Околностите околу овој референдум се уште понејасни од оние во остатокот од земјата, но според владата на РСК, излезноста била 95%, од кои 91% гласале за отцепување од Хрватска и припојување кон Србија, по што владата предводена од Милан Мартиќ прогласи независност. Со овој чин официјално започна воена состојба меѓу РСК и Република Хрватска.
Затишјето пред „Бура“
Фактот за војната во Хрватска е дека во поголемиот дел од Краина беше конфликт со низок интензитет. И покрај ветувањата на Милошевиќ за воена помош, поради хаосот од војната во Босна и Херцеговина и територијалната недоследност на РСК, Милошевиќ не беше во можност да им обезбеди значителна поддршка на бунтовниците надвор од Источна Славонија. Во исто време, Хрватска беше во суштина разоружана поради предвоените договори со Милошевиќ и ембаргото за оружје на САД за цела поранешна Југославија. Територијалната одбрана беше распуштена, а официјалната армија практично не постоеше до крајот на 1991 година. Во овие околности, хрватската влада првично се потпираше на паравоени формации под команда на неофашистичката Хрватска партија на правата, таканаречените Хрватски одбранбени сили (ХОС). Бригадите на ХОС обично ги водеа повратници од усташката емиграција и ситни криминалци кои беа подложени на репресија во Југославија, и поради тоа чувствуваа лична омраза кон таа држава, а благодарение на нивните идеолошки корени, и кон Србите воопшто. Оваа ситуација ја фаворизираше популарноста на ХСП меѓу народот и доведе до значително разгорување на антисрпските чувства во хрватското општество. Од друга страна, националистичката реторика и општествените чувства ги свртија Србите против Хрватите уште посилно и го зајакнаа наративот за војна на живот и смрт. Цивилното население постепено се убеди дека, доколку хрватската страна победи во војната, ќе ги чека истата судбина што ги снајде нивните сонародници во НДХ околу 50 години претходно. Ова чувство беше потпомогнато, паралелно со хрватското, од националистичката реторика на Милошевиќ и екстремните националистички елементи во Србија, како што е Шешељ, кој ширеше антихрватска пропаганда, убедувајќи го српскиот народ дека сите Хрвати се „усташи“ и осврнувајќи се на НДХ, која всушност беше поддржана од помалку од 10% од Хрватите за време на нејзиното постоење.
За време на војната, позицијата на Хрватска се подобруваше од ден на ден. По падот на Вуковар кон крајот на 1991 година и јавното откривање на српските злосторства во Босна, хрватската страна во војната доби релативна поддршка од меѓународната заедница, првенствено од западните сили. Кон крајот на 1991 година, беа заземени голем број касарни на ЈНА, кои обезбедија значителен дел од воената опрема потребна за опремување на новоформираната Хрватска армија. Благодарение на својата географска положба, „замижувањето“ на Западот и долгогодишната соработка со предаторската унгарска преодна влада, Хрватска истовремено успеа да обезбеди постојан прилив на странска воена опрема, што овозможи консолидација на хрватските вооружени сили и скратување до конечно укинување на ХОС помеѓу 1991 и 1992 година. Така, 1992 година го означи почетокот на релативно стагниран конфликт, каде што ниту ХВ ниту војската на РСК ја немаа потребната сила за да обезбедат апсолутна победа над другата страна. Сепак, додека хрватската сила растеше, РСК постепено ослабуваше.
Областите што ги држеше РСК беа најнеразвиениот дел од предвоената Социјалистичка Република Хрватска. Тоа беше територија која беше исклучително рурална – Книн, со своите 23 илјади жители, беше најголемиот град на РСК надвор од Источна Славонија, а индустрискиот развој на овие области беше занемарлив. Покрај тоа, овие области со децении беа погодени од последиците од урбанизацијата на Југославија, што предизвика огромна миграција на младото, работоспособно население кон индустриските центри во западните делови на земјата. Поради оваа причина, просечната возраст во областите на РСК во 1991 година беше над 50 години, што значеше дека меѓу веќе и онака малото население имало подпросечен број на работоспособни мажи. Овие податоци се поткрепени и од статистиката на ОН, која наведува дека за време на „Бура“ загинале околу 1.600 жители на РСК, од кои околу две третини биле војници, а околу три четвртини биле над 50 години. Очигледно е дека овој политички ентитет никогаш не бил способен да издржи продолжена војна без директна поддршка од Белград.
Што навистина се случи?
Во средината на 1995 година, хрватската воена команда одлучи дека е созреа времето за последен удар врз бунтовничката РСК, откако развојот на настаните во босанската војна ѝ оневозможи на РСК да добие значајна воена помош од деловите од Босна и Херцеговина под српска контрола. Во раните утрински часови на 4 август 1995 година, започна координиран напад на хрватската армија од четири правци – од правецот на Карловац и Загреб кон Сисак и Кордун, од правецот на Грачац кон Книн и од правецот на Госпиќ кон босанската граница. Истото утро, убеден во безнадежноста на ситуацијата, а според некои извештаи со намера да изнуди одговор од Белград, претседателот на РСК, Милан Мартиќ, нареди евакуација на целото цивилно население од Лика и Далматинска Загора. Ова предизвика панично повлекување на десетици илјади луѓе, кои ги спакуваа само своите највредни работи и тргнаа по планираната рута кон Босна и Србија, честопати со трактори бидејќи немаа сопствени автомобили. Во подоцнежните часови, беше издадена наредба за евакуација и за териториите на Кордун и Банија, но дотогаш веќе започна произволната евакуација на тие области, бидејќи се прошири глас дека е планирана општа евакуација на целата РСК.
Сликите од илјадници стари луѓе, жени и деца натрупани во приколки за трактори, честопати возени од голобради момчиња чии родители и дедовци биле на бојното поле, го обиколија светот и предизвикаа осуда од меѓународната заедница. Хрватската влада се бранеше тврдејќи дека Србите од Краина избегале по сопствена иницијатива пред приближувањето на хрватските трупи и дека подлегнале на српската пропаганда која неразумно се заканувала со хрватска одмазда врз цивилното население.
Сепак, реалноста кажува поинаква приказна. За време на операцијата, хрватската армија извршила масовни воени грабежи и палежи на српските села со кои се соочила. ООН наведува дека околу 5.000 цивилни згради биле изгорени за време на операцијата „Бура“, но овој број може да биде поголем бидејќи, како што наведува самата ООН, тешко е да се утврди кои згради биле изгорени за време на операцијата, а кои за време на претходните конфликти. Ова палење и грабежи не беа само лични постапки, туку сè укажува дека постоел координиран напор да се спречи враќањето на српските бегалци, врз основа на што Хашкиот трибунал ги осуди генералите Готовина и Маркач во 2011 година. Во виорот на меѓународната политика, оваа пресуда беше поништена следната година, но ставот на судот за намерата на хрватската влада да ги држи Србите надвор од земјата никогаш официјално не беше повлечен.
Во исто време, од населението од помалку од 10.000 Срби што останале во областа на РСК по протерувањето, најмалку 150 цивили биле убиени во месеците по Операцијата, додека останатите биле подложени на систематска репресија. Сето ова укажува дека стравовите на српското население не биле неосновани. Во исто време, хрватските бегалци од Босна и Херцеговина, како и Хрватите од Краина кои биле протерани кога била основана РСК, биле населени во оваа област на организиран начин, што дополнително го комплицирало враќањето на српските бегалци.
Севкупно, проценетиот број на бегалци предизвикани од „Бура“ се движи помеѓу 80.000 и 250.000. Податоците од пописот ни кажуваат дека околу 180.000 Срби живееле во областа опфатена со „Бура“ во 1991 година, што укажува дека реалниот број веројатно не можел да ја надмине оваа бројка. Исто така, треба да се нагласи дека за време на војната имало значително раселување на населението, дезертерства и страдања, а ова население сигурно се намалило до 1995 година. Вкупниот број на Срби кои ја напуштиле Хрватска за време на војната се проценува на околу 330.000.
По „Бура“
И покрај тоа што се правдаа пред меѓународната заедница, хрватските власти не ја криеја својата радост поради српското протерување. По Бура, Туѓман славеше со изјава дека опасното српско малцинство е сведено на безопасни остатоци – тој ја дополни оваа изјава во јавен говор во 1998 година со зборовите „Го решивме српското прашање и Србите повеќе нема да бидат 12 проценти и 6 проценти Југословени, како што беа. И трите проценти што ќе бидат таму повеќе нема да ја загрозуваат хрватската држава“. Всушност, пописот од 2001 година утврди дека уделот на Србите се намалил од 12,2 проценти во 1991 година на 4,5 проценти во 2001 година. Планот на Туѓман за решавање на српското прашање помина совршено непречено.
Сепак, од другата страна на Дунав ситуацијата беше поинаква. Владата на Сојузна Република Југославија не беше соодветно подготвена за приливот на огромен број бегалци, а Милошевиќ прво се обиде да ги испрати новодојденците во Косово за да го зголеми бројот на српски жители во тогашната претежно албанска автономна покраина. Ова е прв, но не и последен, директен обид да се искористат краинските српски бегалци како политичко оружје од страна на српските власти.
Сепак, пристигнувањето на огромна колона бегалци за кратко време ја принуди владата да организира привремено сместување за бегалци низ цела Србија. Бидејќи планираните капацитети за сместување на воените бегалци веќе беа пополнети порано, првенствено благодарение на војната во Босна и Херцеговина, владата одлучи да изгради серија бегалски кампови. Квалитетот на живот во овие кампови беше многу низок од самиот почеток, а луѓето се обидуваа да ги напуштат и да се интегрираат во поширокото српско општество. Ова се покажа како потешка задача отколку што очекуваа.
Несогласувањето меѓу бегалците и локалното население се појави многу брзо во Србија. Благодарение на поразот на РСК, помладите мажи меѓу бегалците во Србија често беа изложени на јавен линч, нарекувани предавници и кукавици затоа што претпочитаа да бегаат отколку да останат да се борат „до последниот човек“. Најлошата дискриминација ја доживеаа во Косово, каде што беа пречекани со непријателство од страна на албанските сепаратисти, како и од радикализираните српски националисти кои беа сред етнички конфликт. Децата од Краина беа изложени на насилство од нивните врсници затоа што „зборуваа хрватски“ и честопати претпочитаа латиница пред кирилица. Државната дискриминација беше исто така широко распространета, а во обид да ги мотивира повеќето бегалци да се преселат во Косово, српската влада воведе низа рестриктивни мерки насочени кон краинските бегалци на територијата на Србија.
Сите овие околности предизвикаа чувство на очај кај раселеното население, а во следните неколку години голем број емигрираа во странство. Официјалните хрватски податоци од 2006 година наведуваат дека околу 120.000 бегалци се вратиле преку политиката за враќање на бегалците усвоена во 2001 година по победата на либералната опозиција на изборите во 2000 година, но поголемиот дел од тој број речиси сигурно не живеел фактички во Хрватска во тоа време, според истиот извештај. Сигурно е дека голем број краишници се обиделе да добијат хрватски документи за полесно да емигрираат во Западна Европа. Од друга страна, српските извори денес проценуваат дека околу 40.000 краински бегалци сè уште живеат на територијата на Србија, од кои значителен дел всушност живеат на територијата на Косово. Од тоа население, во 2015 година, околу 1.000 сè уште живееле во бегалски кампови. Истата година, владата на Вучиќ ја одржа првата масовна комеморација на жртвите од „Бура“. Ова, заедно со јавното молчење за проблематичната интеграција и систематската дискриминација на бегалците, совршено ја покажува перфидноста на српската влада и докажува дека целта на комеморациите, кои оттогаш станаа панаѓур на националистички кич, всушност никогаш не била да се одбележи трагедијата на протераните Краишници, туку само нивна политичка инструментализација во интерес на српската владејачка класа.
Наследството на „Бура“ во Хрватска денес е комплексно. Доминантниот државен наратив сè уште одбива критички осврт на операцијата, а 5 август ја презеде улогата на национален празник во ранг на Први мај или Вела Госпа. Со години, разни влади се обидуваа да го одземат овој датум од неговиот политички контекст и да го претворат во граѓански празник што ја слави хрватската државност. Овој тренд беше дополнително зајакнат со доаѓањето на власт на либералната проевропска влада на ХДЗ во 2016 година. Овој процес не беше поттикнат толку од политичката волја на ХДЗ, колку што беше дизајниран да ги направи овие комеморации поприфатливи за меѓународната јавност. Голем политички успех за ХДЗ беше кога во 2020 година успеаја да ги мотивираат пратениците во парламентот што го претставуваат српското национално малцинство да се приклучат на одбележувањето на операцијата „Бура“ – со што ѝ докажаа на Европската Унија дека немаат намера да одбележуваат етничко чистење, туку хрватска државност. Секако, овој потег не укажуваше на вистинска поддршка од српското население и беше јавно осуден од Србија и Република Српска.
На крајот на краиштата, не е можно вистински да се ослободат прославите на операцијата „Бура“ од товарот на минатото, а свртувањето на хрватската влада кон десно во контекст на ескалацијата на глобалните конфликти и сегашната економска криза сега го ослабува наративот за „граѓанскиот празник“. Ова е очигледно од фактот дека гротескниот концерт на Томпсон се одржа точно еден месец пред 30-годишнината од „Бура“, а Владата јавно покажа целосна ноншалантност кон серијата квази-усташки авантури што го придружуваа – ХДЗ денес повторно се обидува да го разгори хрватскиот национализам со цел да го одвлече вниманието од сегашното движење во Србија кое ужива голема поддршка кај мнозинството од хрватското население и со тоа претставува закана за сегашниот националистички статус кво – уништувајќи ги самите темели на криминалната реставрација на капитализмот во поранешна Југославија. Во овој дух, тие ја организираа „најголемата досега“ прослава на „Бура“ за овој 5-ти август, која беше придружена со понатамошни квази-фашистички авантури.
За револуционерните комунисти, „Бура“ претставува клучен момент во долготрајната операција за уништување на солидарноста на југословенските народи. Овој настан беше совршено искористен и од хрватските и од српските власти како гориво за сопствените политички амбиции, додека жртвите беа систематски оставени настрана. „Бура“ исто така, како и целата војна, беше искористена како алатка за приватизациски грабеж, и додека очите на народот беа насочени кон „големата национална победа“ и придружната националистичка фарса, односно големиот национален пораз и мачеништвото на српскиот народ, властите продолжија да ги празнат нивните џебови сè похрабро. Така, во виорот на војната, општествените компании несомнено беа приватизирани, а поранешните ситни бирократи преку ноќ станаа сопственици на компании што работничката класа ги градеше со децении.
Во овој контекст, „Бура“ е пораз за нас – не пораз на една од завојуваните страни туку пораз на целата југословенска работничка класа пред инвазијата на кариеристичките бирократи и воените профитери кои, по својата победа, свечено го напуштија бојното поле на коњите на новосоздадениот капитализам, како новото благородништво на нашето време, како 200-те големи семејства од соништата на Туѓман.
Триесет години по „Бура“ и етничкото чистење на Србите од Краина, фактот е дека Хрватска не постигна ниту една од демократските или еманципаторските задачи што водачите на хрватскиот народ во тоа време ги ветија на почетокот на 1990-тите. Србите беа протерани од Хрватска со бајонети на хрватската армија, а Србите што останаа по војната станаа малцинство и политички украс на кого владејачките елити им даваат трошки и постојано ги држат зависни од добронамерноста на властите.
Во исто време, капиталистичката реставрација донесе сиромаштија, деиндустријализација и демографски колапс кај мнозинството од хрватскиот народ. Во денешна капиталистичка Хрватска, ни Хрватите ниту Србите не можат да живеат достоинствено од својата работа, додека владејачката класа им фрла прашина во очите постојано разгорувајќи страв и омраза кога треба да се тргне погледот од економската и социјалната состојба и целосното потчинување на хрватската држава на диктатите на бирократите на ЕУ и американскиот империјализам.
Раните од војната и националистичкиот јаз можат да се излечат само преку заедничката борба на хрватските и српските работници за општество прилагодено на работниот народ. Србите и Хрватите се бореа за такво општество за време на Народноослободителната војна и Југословенската револуција, а таа борба постигна делумни резултати. Денешната борба мора да ја заврши таа задача. Симпатиите што ги предизвика движењето во Србија кај хрватската младина, очигледни на митинзите за поддршка одржани низ целата земја, зборуваат во прилог на фактот дека расте нова генерација ослободена од војна и омраза. Оваа генерација ќе ги обедини Србите и Хрватите под знамето на социјалистичката револуција.
Автор:
Адам Мартиќ
05 август 2025 година
