Доктор Дум предвидува „мрачни денови“ за капитализмот
Нуриел Рубини е интересен и несекојдневен буржоаски економист. Неговото главно тврдење по кои се прослави е тоа дека правилно ја предвиде финансиската криза во 2008 година, подвиг што не им се допадна на повеќето други економисти, кои не предвидоа апсолутно ништо.
[Оваа статија првично е напишана на 7 ноември]
Од чист инает, тие го почестија со не толку финиот прекар „Доктор Дум“ (пропаст), веројатно затоа што неговите песимистички перспективи за светскиот капитализам не се вклопуваат добро со нивниот вообичаен хор на оптимизам и непоколеблива доверба во „слободната пазарна економија“.
Сега тој напиша книга наречена Мегазакани, во која предвидува „долга и грда“ рецесија во САД и на глобално ниво. (Nuriel Rubini, Megathreats: The Ten Trends That Imperil Our Future, and How to Survive Them). Без сомнение, оваa книга нема да му помогне за неговата репутација кај неговите колеги економисти. Но, бидејќи нивната главна замерка кон него е дека честопати се докажува дека е во право, нивните поплаки не треба да нѐ вознемируваат претерано.
Накратко кажано, Рубини предупредува дека целиот свет со затворени очи се спушта кон катастрофална должничка криза. Тој го споредува со Аргентина, која не ги исполнила своите долгови девет пати од нејзината независност во 1816 година. Тоа во никој случај не е претерување. До крајот на 2021 година, глобалниот долг, и јавен и приватен, надмина 350 отсто од бруто домашниот производ на планетата. Заклучокот е неодминлив. Рубини заклучува дека Мајката на сите должнички кризи ќе биде неизбежна или во оваа деценија или следната.
Секој можен лек за да се избегне ова беше и се обидуваше да биде погрешен, бидејќи само го одложува лошиот ден, создавајќи нови и нерешливи противречности.
Кејнзијанизмот е исцрпен
Кејнзијанскиот модел, толку сакан на сите реформисти (и десната и левата сорта) е исцрпен. Тој факт е изразен во огромна планина долгови што ја надвиснува целата светска економија. И порано или подоцна, планините доживуваат лавини кои ги зафаќаат сите пред нив.
Економските и социјалните противречности се натрупуваат. А Рубини го привлекува вниманието на десет од нив, иако ги има многу повеќе.
Да земеме само еден пример: тој сфати дека технолошкиот и научниот напредок, кој во рационален систем треба да означува скратување на работниот ден и општо подобрување на квалитетот на животот на мнозинството, во капитализмот, претставуваат смртна закана. Влијанието на вештачката интелигенција, роботиката и другиот напредок ќе уништи голем број работни места и ќе доведе до масовна технолошка невработеност, дури и загрозувајќи ги поранешните привилегирани слоеви како лекарите и сметководителите. „Не гледам среќна иднина каде што новите работни места ќе ги заменат работните места што ги грабнува автоматиката. Оваа револуција изгледа смртоносна“ – пишува тој. Сепак, ова прашање никој не го сфаќа сериозно.
Тој, исто така, ги разбира опасните концентрации на корпоративна моќ, проширувањето на социјалните нееднаквости и ширењето на дезинформации што ја поткопува социјалната кохезија и ја загрозува стабилноста на статус кво. И сите овие заклучоци се сосема точни. Рубини, исто така, изразува загриженост за многу други работи, како што се опасноста од тензии меѓу САД и Кина да доведат до воен конфликт, огромно проширување на проблемот со бегалците како последица на економски колапс, војни и граѓански војни и, последно, но не и најмалку важното, заканата за глобалната средина.
Но, овој пат тој не е сам во својата песимистичка оценка на изгледите за светскиот капитализам. Веќе многу месеци страниците на финансискиот печат се исполнети со најстрашни прогнози. Извештајот на ММФ од јули 2022 година предупреди: „Светот е во нестабилен период: економските, геополитичките и еколошките промени влијаат врз глобалната перспектива“.
Фајненшл тајмс на 8 октомври напиша: „Индикаторите за доверба драстично паднаа и се на најниско ниво на сите времиња од почетокот на индексот пред повеќе од една деценија во земјите вклучувајќи ги САД, Велика Британија и Кина.
„Во економиите во развој, кои се повеќе изложени на зголемените цени на храната и енергијата, довербата опадна уште повеќе.
„Индија е единствената голема економија во светот опишана како „светла точка“, со силни показатели што укажуваат на силен раст оваа и следната година.
„Останатите големи економии во светот се борат со сè поголеми економски проблеми и според тврди податоци и според помеки мерки како што се индикаторите за доверба“.
Стравувањата на стратезите на капиталот се рефлектираат во говорот на Универзитетот Џорџтаун што го одржа Кристалина Георгиева, која моментално ја извршува функцијата извршен директор на ММФ. Таа предупреди дека стариот поредок, што се карактеризира со почитување на глобалните правила, ниски каматни стапки и ниска инфлација, го отстапува местото на оној во кој „секоја земја може полесно и почесто да биде исфрлена од курсот“. И таа заклучи: „Доживуваме фундаментална промена во глобалната економија, од свет на релативна предвидливост… во свет со поголема кревкост – поголема несигурност, поголема економска нестабилност, геополитички конфронтации и почести и погубни природни катастрофи“.
Економист ја истакнува истата поента: „Сето ова означува дефинитивен крај на ерата на економски спокој од 2010-тите. И додава: „Разбивањата на пазарите се од ред на големина што не е забележан цела генерација. Глобалната инфлација е двоцифрена за прв пат по речиси 40 години. Бидејќи бавно реагираше, Федералните резерви сега ги зголемуваат каматните стапки со најбрзо темпо од 1980-тите, додека доларот е најсилен во последните две децении, предизвикувајќи хаос надвор од Америка“.
Се има чувство дека светскиот поредок е превртен на глава, бидејќи глобализацијата се претвора во нејзина спротивност, а старата стабилност е нарушена од војната во Украина и хаосот на енергетскиот пазар. Ова чувство на песимизам е постојано повторувана тема.
На 11 октомври, Фајненшл тајмс објави напис со наслов „ММФ предвидува „многу болна“ перспектива за глобалната економија“. Во него го читаме следново: „Додека глобалната економија се движи кон бурните води, финансиските превирања може да избијат“. Пет дена претходно, истиот весник објави напис од Лери Самерс, угледен американски економист кој служеше како 71-ви министер за финансии на САД од 1999 до 2000 година. Вака ја опиша состојбата на светската економија: „Можам да се сетам на претходни моменти на еднаква или уште поголема тежина за светската економија, но не можам да се сетам на моменти кога имало толку многу посебни аспекти и толку многу вкрстени струи колку што има во моментов.
„Погледнете што се случува во светот: многу значајно прашање за инфлација во поголемиот дел од светот, а секако и во голем дел од развиениот свет; во тек е значително монетарно затегнување; огромен енергетски шок, особено во европската економија, што е и реален шок, очигледно, и инфлациски шок; зголемената загриженост за кинеската политика и кинеските економски перформанси, а навистина, исто така, загриженоста за нејзините намери кон Тајван; а потоа, се разбира, тековната војна во Украина“.
Импотенција на буржоаските економисти
За да се разбере што се случува, бесмислено е да се погледне во буржоаските економисти, кои ништо не разбираат. Тие не можеа да предвидат ништо. Тие не беа во можност да предвидат ниту пад ниту бум. Немоќни да ги објаснат вистинските економски процеси, тие прибегнуваат кон бесмислени изрази кои ништо не објаснуваат. Сето тоа би требало да биде прашање на „доверба“ – како да е ова нешто сосема одвоено од реалната економија, што треба да биде обликувано по волја од вешти политичари и банкари. Тие не сакаат да прифатат дека кризите се неизбежен производ на капиталистичкиот систем и затоа ги припишуваат на целосно субјективни појави што се случуваат во главите на инвеститорите. Но, во реалноста – на колку и да е искривен начин – дури и берзанската криза е израз на објективни процеси што се случуваат во реалната економија.
Буржоаските економисти, кои никогаш не можат да видат подалеку од должината на нивниот нос, успеаја да се убедат себеси дека ерата на ниска инфлација и низок интерес ќе продолжи засекогаш. Тие дури и го претворија ова неосновано убедување во таканаречена теорија, последната од цела низа такви „теории“ кои се засноваа на најпроизволни и најглупави претпоставки. И секој од нив се покажа како катастрофално лажен. Следејќи ги нивните глупави совети, владите станаа неодговорни, кои повеќе наликуваат на несовесни коцкари отколку на одговорни политичари. Нивното мото стана: „Да живееме за моментот, а иднината да се грижи за себе“. Исто како што зависникот од дрога станува сè позависен од супстанциите кои нудат непосредно чувство на еуфорија, така владите, компаниите и семејствата станаа зависни од изгледите за бескрајни, речиси нула каматни стапки. Но, крајниот резултат беше ист: неподнослива болка, па дури и закана од истребување.
Недалеку под површината се акумулираа опасни противречности. А инфлаторните тенденции, за кои сите глупаво си замислуваа дека исчезнаа, постојано се наталожуваа. Во капиталистичка пазарна економија, во последната анализа, одлучуваат пазарните сили. Акциите на владите можат да ги нарушат и одложат пазарните сили, но тие никогаш не можат да бидат елиминирани. А искривувањата создадени од владината интервенција служат само за влошување на противречностите, кои конечно ќе бидат ослободени со удвоена сила и насилство. Тоа е токму она на што сме сведоци во моментов. Обидите на владите да ја решат прво кризата од 2008 година, потоа пандемијата КОВИД-19, а сега енергетската криза со трошење огромни суми пари што не ги поседуваа, е токму она што придонесе за сегашната хаотична ситуација во светската економија. Кризата со која се соочуваат е премногу длабока, противречностите преголеми за да се решат на капиталистичка основа. Тие ја потрошија целата своја муниција во обидот да ја решат последната криза. Сега тие ќе бидат принудени да течат од една во друга криза, без потребното оружје за да се справат со нив.
Враќање на инфлацијата
И покрај бесмислените сфаќања на економистите, основните инфлациски притисоци не исчезнаа. Одеднаш, тие излегоа на површина и се надвор од контрола, предизвикувајќи нарушување во синџирите на снабдување, уништувајќи ги инвестициските планови, еродирајќи ги заштедите, рушејќи го животниот стандард и предизвикувајќи општ хаос во светската економија.
Истата инфлација што економистите ја отфрлија како реликт од минатото стана една од главните карактеристики на оваа криза. Тоа претставува важна разлика со кризата од 2008 година. Во тоа време, главната карактеристика беше долгот: јавен долг, односно државниот долг, долгот на домаќинствата и долгот на претпријатијата. Но, ниската инфлација и каматните стапки речиси нула овозможија зголемување на јавниот долг со цел да се внесат огромни суми пари во економијата. Ова, всушност, беше фиктивен капитал.
Сега, покрај сето тоа, има висока и растечка инфлација. Со задоцнување, економистите беа принудени да го признаат она што требаше да биде очигледно за секој рационален мислител: дека политиката на печатење пари за финансирање на државниот долг („Квантитативно олеснување“) беше инхерентно инфлаторна. Ова означува пропаст на финансискиот систем кој се навикнал на ниски стапки на инфлација и каматни стапки. Исто како зависникот кој се разбудил во полициска ќелија, лишен од дрогата од која зависел, така сега владите одеднаш се шокирани кога се соочени со високите трошоци за задолжување.
Сега буржоазијата е принудена да преземе мерки за да го поништи сето она што го правеше претходно. ММФ и Светска банка бараат поостри мерки за справување со инфлацијата, дури и ако тие предизвикаат рецесија, бидејќи сметаат дека тоа е единствениот начин да се запре инфлацијата, која сега се гледа како главна опасност. Федералните резерви на САД, кои дотогаш развија опуштена – треба да се каже, лежечка – рамнодушност, одеднаш беше зафатена од паника, туркајќи го едно по друго зголемување на каматата, иако тоа беше еквивалент на удирање со сопирачките на автомобилот. Но, проблемите се толку длабоко вкоренети што какви и да преземат мерки нема да бидат доволни за решавање на кризата со трошоците за живот. Веќе велат дека овие мерки се недоволни.
Украинскиот фактор
Бидејќи тие немаат апсолутно никакво разбирање за вистинската економска теорија, буржоазијата очајно бара наоколу некој да биде виновен за нивната мака и тие наоѓаат соодветно жртвено јагне во Владимир Путин. Но војната во Украина не беше причина за инфлаторната катастрофа. Тоа само ја обезбеди искрата што го запали огромното буре сув барут, кое само чекаше да експлодира.
Меѓутоа, дијалектички, причината станува последица, а последица, пак, станува причина. Иако војната не ја предизвика кризата, секако е точно дека енормно го влоши проблемот со инфлацијата и ја наруши светската трговија. Стариот Клаузевиц славно изјави дека војната е само продолжување на политиката со други средства. Но, американскиот империјализам воведе мала модификација на таа длабоко точна дефиниција. Веќе некое време ја вооружува трговијата, намерно казнувајќи ја секоја земја што не се наведнува на нејзината волја. Значи, во современи услови, трговијата станува само продолжување на војната со други средства. Русија, еден од најголемите извозници на фосилни горива, беше намерно исклучена од нејзините пазари на Запад поради санкциите наметнати од американскиот империјализам и одобрени од ЕУ.
Ова имаше два ненамерни и непредвидени последици. Тоа веднаш предизвика енергетска криза, што предизвика раст на инфлацијата низ целиот свет, а ги погоди и САД. Но, наглото зголемување на цената на нафтата и гасот беше од огромна корист за оние земји кои ги произведуваат тие производи – особено Русија. Така, изгубениот приход што произлегува од санкциите е компензиран со зголемената цена на нафтата и гасот на светските берзи. Владимир Путин продолжува да ги финансира своите армии со приходите, додека Западот се соочува со изгледите за студена зима со зголемени сметки за енергија и зголемен гнев во јавноста. Во фудбалот, верувам дека вакво нешто е познато како спектакуларен „автогол“.
Рецесијата е неизбежна
Централните банки се соочени со акутна дилема. Тие се наоѓаат заробени меѓу чеканот и наковалната. Тие ги зголемија каматните стапки со цел да ја ограничат побарувачката и со тоа (така се надеваат) да ја намалат инфлацијата. Тоа беше теоријата што ја поттикна американската централна банка да ги зголеми стапките, принудувајќи ги повеќето монетарни власти да го сторат истото.
Но, таквите мерки ја прават рецесијата неизбежна. Ова сега го прифаќаат сите освен најслепите од слепите. Прашањето е само: колку длабоко и колку долго? Велика Британија веројатно е веќе во рецесија, или, ако не, таа стои на работ на многу длабока пропаст.
Во секој случај, рецесијата ќе има длабоки последици. Тоа значи банкротирање на бизниси, предизвикување затворање фабрики, губење на работни места и дивјачки намалувања на животниот стандард. Тоа е готов рецепт за засилување на класната борба и жестока политичка реакција. Тоа значи скокање од тавата во многу жежок оган.
Промена на свеста
Сето ова претставува алармантна слика за владејачката класа. Капиталистите секогаш обвинуваат дека инфлацијата е поради платите, додека секој работник знае од сопственото искуство дека растот на платите секогаш следи по цените.
Но, зголемувањата на платите, заедно со зголемените цени на суровините значат зголемена инфлација, што пак предизвикува нови барања за повисоки плати. Ова, пак, е долевање на бензин на огнот на класната борба. Веќе започна широко распространета ферментација и општо преиспитување на воспоставениот поредок. Потенцијалот постои не само за реакција на работниците насекаде, туку и за масовна реакција против пазарот, капиталистичкиот систем и сите негови дела меѓу широките слоеви на општеството.
Постои многу критички однос кон сите политички партии и институции. Стариот став на незапрашување исчезна. Ова го поплочува патот за ненадејни промени во јавното мислење.
„Мрачните денови пред нас…“
Причината за оваа општа турбуленција е тоа што капитализмот ја исполни својата историска улога во развојот на производните сили. Таа улога сега е целосно исцрпена. Перспективата на светски размери е за невидена класна борба.
А стратезите на Капиталот со страв гледаат во иднината. За 150 години, капиталистичкиот систем играше релативно прогресивна улога во развојот на индустријата, земјоделството, науката и технологијата. Сега тоа ги достигна своите граници. Тоа е внатрешното значење на оваа криза.
Од своја страна, Нуриел Рубини пишува како искусен лекар кој е сосема способен да ги опише симптомите на многу болен пациент. Но, иако се покажува како многу успешен во опишувањето на проблемите, тој целосно потфрлува да понуди некаков рецепт за болестите што толку умешно ги дијагностицира.
Што, ако нешто, може да се направи за да се спротивстави на овие „мегазакани“? Не многу, заклучува Рубини. Едната можност што тој ја гледа лежи во технолошките иновации што доведуваат до пораст на економската продуктивност и подобрување на животната средина. Силен, инклузивен, одржлив економски раст од повеќе од 5 проценти годишно може да исклучи многу од овие опасни трендови и да ни овозможи да си дозволиме универзален основен приход, смета тој. Но, како да се постигне оваа цел? Во капитализмот, годишен раст од 5 проценти е целосно утописки. Напротив, сите економисти (не само „Доктор Дум“) предвидуваат остар пад, проследен, во најдоброто сценарио, со продолжен период на економска стагнација придружена со високи нивоа на инфлација. Рубини завршува со соодветно строго предупредување до буржоазијата: „Очекувајте многу мрачни денови, мои пријатели“. Тоа предупредување е многу соодветно. Но, мрачните денови за буржоазијата се светли денови за борбата на работничката класа за промена на општеството.
За револуционерен оптимизам!
Длабокиот песимизам на буржоазијата мора да не исполни со оптимизам за нашата иднина: иднината на социјалистичката револуција која ќе го собори монструозниот експлоататорски и дегенериран систем и ќе го посочи патот кон нов и посветол ден за човештвото.
Во хармонично планирана социјалистичка економија, целта за раст од 5 проценти годишно не би била амбициозна, туку доста скромна цел. Двојно поголема вредност за растот би била лесно остварлива, овозможувајќи му на општеството да реши многу од постоечките проблеми опишани од Рубини.
Ги пишувам последните редови од оваа статија на годишнината од Октомвриската револуција – најголемиот ден во историјата на човештвото. Со мудроста на ретроспективата, можно е да се гледа на тоа драматичен пресврт како на нешто неизбежно; нешто што успеа затоа што беше обврзано да успее. Но, таквото гледиште е и погрешно и длабоко неисториско. На мажите и жените кои ја спроведоа револуцијата сигурно не им изгледаше така. И на големото мнозинство дури и на највнимателните набљудувачи, напротив, изгледите за победничка социјалистичка револуција што ќе се случи во заостанатата, реакционерна царска Русија се чинеше како фантастичен сон, за верување само за најзаблудените утописти.
Сепак, се случи. И покрај сите тешкотии, револуцијата триумфираше. Неговиот успех беше обезбеден со храброста, предвидливоста и истрајноста на Болшевичката партија под водство на Ленин и Троцки. Субјективниот фактор беше апсолутно одлучувачки. Сепак, тој фактор имаше многу скромни почетоци. Само две децении пред Октомври, марксистите се броеја во мали грстови, главно студенти, кои на крајот успеаја да придобијат слој од најнапредните работници.
Тие видоа како расте Партијата, заедно со Револуцијата од 1905 година, но ја доживеаја и горчината на поразот, кога повторно беше десеткувана со апсења, егзекуции, затворања и егзил. Годините на Првата светска војна беа можеби најтешките. Ленин беше во егзил во Швајцарија, каде што во јануари одржа предавање пред швајцарските млади социјалисти во кое рече: „Јас сум стар човек и веројатно нема да доживеам да ја видам социјалистичката револуција“. Сепак, девет месеци подоцна, болшевиците беа на власт. Ова неверојатно достигнување ја покажува виталната важност на субјективниот фактор – револуционерното лидерство.
Тркалото на историјата оттогаш се заврти многу пати. И сега гледаме дека се врти уште еднаш. Капиталистичкиот систем се наоѓа во најдлабоката криза во историјата. Работничката класа на светски размери е илјада пати посилна отколку што беше во 1917 година. И почнува да се движи во акција. Објективните услови за револуција денес се бескрајно поповолни отколку во кое било време. Ова неодамна го видовме во Шри Ланка и Иран. Но, гледаме и дека недостига субјективниот фактор. И тоа е одлучувачко во класната борба како што се добрите генерали во војната.
Како што покажавме во овие неколку редови, буржоазиите и нејзините стратези се исполнети со најдлабок песимизам. Тоа го делат таканаречените „левичари“, кои одамна се откажаа од секакво преправање да се залагаат за социјалистичка трансформација на општеството; а исто така и за оние мизерни малограѓански поранешни „марксисти“ кои ги поминуваат своите животи во кафулиња, плачејќи во нивниот билен чај додека жалат за клетата судбина на светот.
Но, светот ги одминува тие дами и господа, без воопшто да ги забележи. Работничката и револуционерната младина немаат време за трошење во плачење и лелекање. Суровата реалност на животот ги турка во борба. И битката веќе започна. Мораме да извлечеме храброст од нередот во непријателскиот табор и да ги удвоиме нашите напори за да ја продолжиме единствената кауза за која вреди да се бориме: светата кауза на работничката класа – светската социјалистичка револуција.
Алан Вудс, Лондон, 7 ноември 2022 година.
